Đêm chảy vào lồng ngực
Phù sa thở bãi bồi
Con trăng non hấp hối
Ban mai kìa đôi môi
Sông trôi đầm đìa ai
Ướm hình hài để gió
Con đường buồn thì dài
Vắng dấu chân bè bạn
Một giọt đêm nhỏ xuống Khau Vai, những con đường dài so le vắn dài chừng như ngắn lại. Nụ cười mình choàng lên Khau Vai, đôi mắt ai vụng dại, bàn tay ai thở dài đêm dài. Người ta đi về hai phía, người ta cũng tìm lại nhau từ hai phía ấy, đi mãi đến khi bàn chân dừng lại ở Phong Lưu. Ừ thì là nơi đó, ai mà chẳng biết Mèo Vạc – Hà Giang.
Khau Vai chợ tình bắt nguồn từ truyền thuyết về chàng Ba, cô Út. Một người dân tộc Nùng không thể lấy một người dân tộc Giáy làm vợ. Không chung phong tục tập quán, không chung con ma thì sao lấy được nhau… Họ chia tay vào ngày ấy, một ngày 27 tháng Ba và cho đến khi trở về cõi vĩnh hằng ngày 27 tháng Ba cũng là ngày họ chọn, người dân trong vùng lấy ngày đó làm ngày họp chợ. Và cũng kể từ khi ấy Chợ Tình Khâu Vai nhân gian. Tôi đã nghe biết bao lần, ở đâu đó hay là ở quanh đây, quanh đời ta, những chàng trai cô gái chẳng đến được với nhau trong cuộc đời mình. Nhưng cách để người ta quay trở lại gặp nhau là cách chọn hóa giải hận thù thật đẹp biết bao!
Chợ hầu như chả bán gì (có chăng như ngày nay chỉ là sự biến tướng của những người lợi dụng nét văn hóa xưa mà mưu cầu lợi ích cho mình) mà chỉ là nơi để các đôi uyên ương xưa từng lỡ dở về đây hẹn hò, tình tự. Vợ người này có thể đến hốc đá riêng để ngủ với chồng của nhà khác. Tất cả mọi người đểu chả ai ghen tuông với ai cả. Một năm có một lần như thế để họ được tự nguyện hóa giải hết mọi mong chờ, khát khao…, rồi ai lại về nhà nấy, tiếp tục cuộc sống thường nhật. (Theo Bách Khoa Toàn Thư)
Đêm hôm ấy, đêm Khau Vai, đêm nhà ai, đêm tắt đèn đỏ lửa, Miếu Bà, Miếu Ông khói nhang về kẻ đứng, người trông… Tôi đón một tiếng khèn vào tai, tôi nở một nụ đàn trên môi và những câu hát giao duyên giục lòng tôi hối hả…
Trầm hương ngây ngất, lòng tôi rần rật, từ rừng sâu núi xa, từ con tim ngân nga, những điệu khèn bay lên trên vai, này chàng Khau Vai, này nàng Khau Vai, này những mối tình em gửi đường dài, tôi gửi đường dài, đừng quên Khau Vai.
Tôi thấy chừng như ông Ba bà Út mỉm người nhân gian, mỉm cười về đậu trên khói nhang, những người cũ mặt, những người quen mắt, những người không thấy mặt nhau…
Nào ai còn ở đâu không thấy mặt nhau, hãy về Khau Vai, hãy để bờ vai kề sát bờ vai, uống ngụm rượu này, thở đôi môi này và đêm chừng như là đêm huyền hoặc. Tôi cay mắt rượu, người cay mắt men, em cay mắt ánh đèn, em nào em ở nơi đâu? Huyền thoại Khau Vai…
Tôi nhớ đến ai, tôi nhớ đến những con đường dài, những con đường dài mà người ta không thể đi bên nhau trong đời. Những con đường dài mà người ta không thể trở về cùng nhau trong một đêm dài. Khau Vai ư? Tôi nhớ đến em…
Bất giác, tôi nhớ đến An, nhớ tới Khau Vai chợ tình năm nào, nhớ tới khèn ai dập dìu đêm nào, lời ai chưa nói, tình ai chưa buông, đêm xa nhà ai Lô Lô Chải, Thiên Hương, Yên Minh…
Có lẽ chỉ những lời hẹn thề để ngỏ, những lời yêu thương để ngỏ, những mối duyên tình không thể Khau Vai mới là những duyên tình đẹp nhất trong đời. Người đi về đâu, tình đi về đâu, đêm đi về đâu, khèn đi về đâu, mà những hương tình u uẩn về đâu?
Đêm vẫn rót rượu vào đêm, tiếng đàn môi run lên canh một canh hai canh ba, bàn tay ai buông hờ, bàn tay ai nắm chặt. Khèn ơi mày phập phòe câu gì mà bược chân xoắn lấy thời gian? Kìa những khói nhang, lại là những khói nhang từ Miếu Ông Miếu Bà dẫn dắt thời gian. Môi em như đêm, tình em ngủ quên, trên những đóa núi đồi chập chùng ngưng thở. Này một Khau Vai, này hai Khau Vai, này những bước chân ai Phong Lưu Mèo Vạc?
Tôi lạc một lối đi, em lạc một lối đi, đời người lạc một lối đi, mà chúng ta vẫn luôn nghĩ mình đi về phía nhau? Đâu phải chỉ Khau Vai mới có một con đường về, đâu chỉ Khau Vai mới nhắc lại lời thề. Thời gian của em, con đường của tôi và đêm dài của những mặt người…
Một đêm đồng bằng, một đêm hải đăng, một đêm miền biển, tôi nhớ đến những chuyện tình Khau Vai. Ngoài kia gió lên trời gió, biển lên màu huyền, đêm lên những màu ánh mắt nhớ nhung, Khau Vai ai về bên ai? Khau Vai của tôi là những mắt biển nhìn nhau đêm dài, Khau Vai của tôi là sự chờ đợi của những người vợ chờ những người chồng đi biển… Khâu Vai của tôi là sương rơi chờ đợi ban mai…
Thú thật ai chẳng có một Khâu Vai trong lòng, ai chẳng có một hẹn thề trong lòng và hiếm hoi lắm có một người không có những mối tình dang dở, hẹn ước dang dở, những bước chân dang dở, thậm chí một cái nắm tay cũng bội phần dở dang. Âý chính là Khau Vai đẹp nhất ở trong con người bạn, tâm hồn bạn và trái tim đã nhiều lần ngừng đập, đôi môi đã nhiều lần ngừng cười, con mắt đã nhiều lần ngừng nhớ thương của bạn. Khâu Vai quên ai, nhớ ai?
Đêm chảy vào lồng ngực
Phù sa thở bãi bồi
Con trăng non hấp hối
Ban mai kìa đôi môi
Sông trôi đầm đìa ai
Ướm hình hài để gió
Con đường buồn thì dài
Vắng dấu chân bè bạn
Giữa trưa ngày nắng hạn
Lòng phấp phỏng mưa giông
Thủy triều dâng lạch cạn
Cánh buồm từ viển vông
